Een sensuele krul zuigt je het beeld in, om te verdwalen in een ruige grot. Schuin afhangende slierten maken snelheid en vliegen zich te pletter op een verticaal miniatuurmeertje waarvan de kleur excessieve cadmiumlozing suggereert. Een gevaarlijk ogende kartelrand gaat over in een glijbaan in zuurstokkleurtjes. Een glimp van iets vagelijk herkenbaars – is het een porseleinen beeldje, een zeester, een afgedankte vork? – trekt je door een kreupelwoud van druipers, maar je schiet langs je doel, afgeleid door weer een andere vorm die plots opdoemt.
Springvloed, Kunstmuseum Den Haag. 2024, foto: Gerrit Scheurs
Van welke kant je zo’n beeld bekijkt, maakt eigenlijk niet uit. Ieder nieuw perspectief levert weer andere vergezichten op. De sculpturen van Heringa/Van Kalsbeek hebben geen voor- of achterkant, geen onder en boven. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze geen begin of einde kennen. Het zijn werelden op zichzelf, waarin het heerlijk en eindeloos ronddolen is.
Het werk van Heringa/Van Kalsbeek is een spel van vlakken, strepen, vegen en lijnen. Dit gaat veel verder dan conventioneel beeldhouwen. Dit zijn ruimtelijke schilderijen, waarbij het spreekwoordelijke spieraam en canvas integraal onderdeel zijn van de voorstelling. Eerlijk wordt getoond hoe de constructie in elkaar steekt, alles is open en bloot in het zicht. What you see is what you get. Maar toch ook niet. Want de barokke veelheid aan detail en de opeenstapeling van visuele verrassingen staan een volledige ontsluiering van het mysterie niet toe. En dus blijf je kijken.
Het is bijna dertig jaar geleden dat Liet Heringa (1966) en Maarten van Kalsbeek (1962) voor de eerste keer gezamenlijk een beeld maakten. Ze kenden elkaar al sinds midden jaren tachtig van hun studie aan de Rietveld Academie, maar kozen ervoor eerst individueel aan de slag te gaan. Pas toen ze gescheiden werden, door verhuizing van Heringa naar Londen, kwam het tot een vaste samenwerking. Ze zonden elkaar dia’s van wat ze gemaakt hadden, pasten dingen aan in het werk van de ander en pingpongden zo per post heen en weer.
Heringa/VanKalsbeek, Untitled (2020)
Dat is hun modus operandi tot op de dag van vandaag. De gezamenlijke naam die ze sinds 1998 officieel voeren, Heringa/Van Kalsbeek, geeft aan in hoeverre zij een eenheid zijn maar ook twee polen. Hun kunst is het resultaat van actie en reactie. Het is duwen en trekken, formuleren en corrigeren, een artistieke tenniswedstrijd met ongekend lange rally’s.
Zo’n werkwijze kan natuurlijk alleen langdurig productief zijn als beide sparringpartners volledig gelijkwaardig zijn. Dat neemt niet weg dat er accentverschillen zijn. Heringa is de alchemist, die stollingstabellen bijhoudt, verfoplossingen test en baktijden van klei vergelijkt. Van Kalsbeek is de meesterlasser, die in het meest onbeduidende schroot nog bruikbare vormen herkent en ze eruit tevoorschijn weet te trekken.
Heringa/VanKalsbeek, Rorschach
Maar ook in temperament zijn er verschillen. Daar waar Heringa ’s ochtends eerst met een kop thee rustig het resultaat van de vorige dag bestudeert, valt Van Kalsbeek de beelden meteen aan met correcties of toevoegingen. Die combinatie van reflectie en ongeduldige gretigheid houdt het maakproces continu aan de gang. En brengt een zekere mate van onberekenbaarheid in het spel.
Toeval speelt sowieso een grote rol. Het is niet altijd te voorspellen hoever een kluwen draad zich laat uitrekken of draaien, hoe hars stolt, een metalen staaf reageert op verhitting, verf mengt met kunststof, het brons van buitenbeelden verweert. Soms pakt het goed uit en gebeurt er een schitterend ongeluk, soms niet. Maar de inmiddels opgebouwde ervaring zorgt ervoor dat de onbeheersbare krachten altijd richting ‘gecontroleerd toeval’ worden omgebogen.
Het werk van Heringa/Van Kalsbeek heeft een onmiskenbaar esthetische kwaliteit. De kleurencombinaties, die over de jaren steeds geraffineerder zijn geworden, zijn tegelijkertijd spannend en oogstrelend. De porporties zijn afgewogen, de balans precies goed. En dat terwijl in het hart van ieder beeld de chaos opgesloten zit van botsende, ongelijksoortige materialen, onbeheersbare krachten en een barokke hang naar meer, meer, meer die net niet over de rand van overdaad gaat.
korte versie van de tekst: Schurende schoonheid – Edo Dijksterhuis, 2013
atelierfoto’s: Gerard Wagemaker
portretfoto: Koos Breukel
Portret van Liet Heringa en Maarten van Kalsbeek door Erik de Bruyn uit de reeks Hollandse Meesters.
