CODA Paper Art 2021, Time is of essence en soft ground hard edge (red)
Belangrijk voor Oenema is stilte in letterlijke zin, het ontbreken van menselijk geluid, maar ook een verlangen naar stilte als een equivalent van rust en vreugde. In haar werk zoekt ze door het minutieus werken met een scalpel als een een vorm van concentratie-oefening de stilte op. Ze ziet haar werk als een stille compositie, met een continue, harmonieuze structuur:
“Ik moet hypergeconcentreerd zijn om mijn werk te maken. Om dit te kunnen doen, moet ik op zoek gaan naar momenten van stilte als een moment van rust in het beeldvlak. Mijn ogen moeten kunnen dwalen of het oppervlak aftasten alsof ik op zoek ben naar een horizon die er niet is, als een geconcentreerde manier van observeren.
Ik hou van het idee dat mijn langdurige werkproces ook resulteert in een langdurig kijkproces dat ruimte opent voor de eigen reflectie.”
Zaida Oenema, ‘Broken Suns’ bij Municipal Bonds, San Francisco. Te zien tot 25 november 2023.
Welke thema’s zijn belangrijk in jouw werk?
In mijn recente werk zijn thema’s als stilte, concentratie, focus, vorm, herhaling en ritme belangrijk. Er zit een kracht in herhaling (van patronen, het gebruiken van een grid) en in volhouden in het maakproces. Deze elementen gebruik ik met betrekking van mijn huidige zoektocht naar verstilling. Verstilling of stilte voor mijzelf tijdens het maken, maar ook voor de toeschouwer; om een moment tussen hem/haar en het werk zelf te creëren – als een soort woordeloze conversatie.
Zaida Oenema, studio 2021
Wat heeft jou ook eigenlijk ooit tot het werken met papier gebracht? Wat trekt jou aan in dit materiaal?
Hoewel ik ben opgeleid als fotograaf heb ik mij nooit zo gevoeld. Potlood en papier zijn altijd de basis in mijn werk geweest en ik kreeg in de loop der jaren steeds meer behoefte aan handmatig werken; aan tactiliteit, materiaal en textuur. In de fotografie die steeds digitaler is geworden, miste ik dit. Omdat ik altijd al tekende was de stap om niet alleen op papier maar met papier te gaan werken niet heel groot. Verder is papier super versatiel, en het is kwetsbaar en sterk tegelijkertijd. Dat vind ik mooie eigenschappen.
Zaida Oenema @ We Like Art 2023
Hoe kijk jij naar de ontwikkelingen in jouw werk van de afgelopen jaren?
De afgelopen jaren is mijn werk kleurrijker geworden en ben ik meer materialen gaan toepassen dan alleen het papier zelf.
Daarnaast ben ik met meerdere lagen binnen een werk gaan werken; zowel de voorgrond als de achtergrond gaan gebruiken en ook vaak een ‘dubbele voorgrond’, waarin het herhalende aspect door een extra laag te verlijmen over mijn basis-grid heen, waarna ik vervolgens er weer doorheen brand of snijd.
Burnings (my), 64 x 45,5 cm, colorpencil on hanemuhle sumi-e paper inshu-kozo paper, manually burnt with soldering iron
Bij de Burnings (cmy) is dit zichtbaar dat ik eerst het 3-kleurige grid heb getekend en er daarna gebrande cirkels van dun papier op heb geplakt, wederom in een grid en daarna er pas het ‘definitieve’ grid in ben gaan branden en vouwen.
In mijn werk heb ik eigenlijk twee uitgangspunten: het voorbedachte, de gestructureerde vorm en de meer ‘organische vorm’. Bij beide soorten werk is het grid de basis. Bij de gestructureerde vorm is het vervolg (het branden of snijden) van tevoren bepaald en volg ik een patroon in herhaling.
Het branden van papier voor de Burnings werken.
Bij de organische variant ga ik niet uit van een van tevoren bedacht patroon, maar ontstaat deze meer als een tekening. Ik teken met een scalpel of soldeerbout dwars door het onderliggende grid heen en houd daar geen rekening mee. Voor mij ligt het spanningsveld dan in hoe het voorbedachte grid zich verhoudt tot de vrije hand. Een voorbeeld hiervan is Soft Ground/Hard Egde (pink).
Detail van de series soft ground / hard edge (two tone), 2022, 42 x 50 cm
Ik vind het belangrijk dat de handelingen die ik uitvoer handmatig en niet machinaal zijn. Als ik met de soldeerbout te werk ga, krijg ik een heel ander resultaat dan wanneer ik een lasersnijder zou gebruiken. Ik wil dat de menselijke hand voelbaar blijft. Ik reken en meet daarom ook van tevoren zo min mogelijk uit, waardoor er altijd spanning blijft of het werk gaat lukken en er ruimte blijft voor toeval.
Deze manier van werken geeft een spanning of een werk zal lukken of niet. Het dwingt me te vertrouwen op mijn hand-oog coördinatie in een handeling van absolute focus.
Soft Ground, Hard Edge (two-tone, pink) from the series soft ground / hard edge (two tone pink), 2022 / 42 x 50 cm, 47,5 x 56,5 cm framed
In deze concentratie of focus zoek ik naar stilte. Niet in de zin van het ontbreken van menselijk geluid, maar eerder als een equivalent van innerlijke rust, verwondering en vertraging.
Stilte als een vorm van positieve leegte, zodat er daadwerkelijk ruimte ontstaat om de dingen om je heen opnieuw te kunnen zien en waarnemen. In het beeldvlak vertaalt deze stilte zich voor mij als een moment van rust in het beeldvlak.
Mijn ogen moeten kunnen dwalen of het oppervlak aftasten alsof ik op zoek ben naar een horizon die er niet is, als een geconcentreerde manier van observeren. Ik hou van het idee dat mijn langdurige werkproces ook resulteert in een langdurig kijkproces dat ruimte opent voor de eigen reflectie.
Zaida Oenema, We Like Art oktober 2023, foto Peter Cox
Zijn er kunstenaars of stromingen in de kunst die je bewondert en die jouw werk hebben beïnvloed?
Van kinds af aan ben ik al fan van Helene Schjerfbeck (zeker de latere werken), Hendrik Werkman, Chagall, Mondriaan, Munch en Malevich. Dat heb ik te danken aan mijn moeder die me van tentoonstelling naar tentoonstelling sleepte op vakantie.
Ik weet nog hoe gelukkig ik mij voelde oog in oog te staan met werk van deze mensen als 10-15 jarige. Deze kunstenaars hebben mij het plezier (en de noodzaak) voor werk laten zien en een zaadje geplant in mij. Dat kinderlijke plezier en enthousiasme kan ik nog steeds voelen wanneer ik exposities bezoek.
Zaida Oenema in haar studio
Wat mijn eigen werk betreft, voel ik een zekere verwantschap met de fundamentele kunst en het minimalisme uit de jaren zestig en zeventig, waarbij de zoektocht naar de kern, de essentie van het werk, doorslaggevend is voor de werkwijze waarbij lijn, structuur, ondergrond en textuur basiselementen zijn.
Het maakproces draagt onmiskenbaar bij aan het wezenlijke van de uitkomst ervan. Wat dat betreft is het werk van Agnes Martin een leidraad, vooral omdat ze kleine foutjes, ‘flaws’ zoals ze ze zelf noemt, zichtbaar laat omdat die voor ‘beweging’ in het werk zorgen en haar menselijke hand tonen. Door mijn werkwijze moet ik zelf ook altijd de balans zoeken of de imperfectie van mijn hand bijdraagt aan de kwaliteit van het werk, of deze ondermijnt.
Zaida Oenema, ‘Broken Suns’ bij Municipal Bonds, San Francisco. Te zien tot 25 november 2023.
Het werk van Zero of NUL kunstenaars heeft op mij ook zijn uitwerking niet gemist. Wat dat betreft is de manier waarop literator K. Schippers naar de wereld kijkt, voor mij betekenisvol: De aandacht voor dingen die je snel over het hoofd ziet en het tonen van de werkelijkheid in alle eenvoud en vanzelfsprekendheid zijn aspecten die in mijn benaderingswijze een rol spelen. Het stelt je in staat de werkelijkheid als poëzie te benaderen.
Snijwerk door Zaida Oenema
Kun je een voorbeeld geven van een project of kunstwerk waar je trots op bent en waarom?
Haha! Het duurt bij mij altijd vrij lang voordat ik kan bepalen of iets echt goed is. Als het slecht of niet goed genoeg is zie ik het vrijwel meteen, maar tussen goed en dat ik ergens echt heel blij mee ben, neemt wat tijd voordat ik dat kan zien. Vaak zijn de werken ook een beetje te snel de studio uit om mijzelf de kans te geven het te laten landen.
Dan moet ik het doen met de foto’s die ik ervan heb gemaakt. Ik ben op dit moment wel trots op een aantal werken uit mijn solo die nu momenteel loopt in San Francisco. Ze werken goed samen in de expositie en vullen elkaar aan. Daar wordt ik blij van; dat het niet alleen ‘losse werken’ zijn, maar dat ze – al is het maar voor even – samen een verhaal vertellen.
Zaida Oenema, We Like Art oktober 2023, foto Peter Cox
Wat zijn je toekomstplannen (en eventueel: welke nieuwe richting(en) wil je graag verkennen?
In de verre toekomst wil ik graag weer meer reizen en residenties doen, die nu nog niet mogelijk zijn met schoolgaande kinderen. Voor nu wil ik vooral “rommelen” in de studio! Ik heb een overschot aan ideeën en uitprobeersels die ik graag wil uitwerken.
Alleen dat gaat nooit zo snel als ik zou willen. En dan van daaruit filteren waar ik verder aan ga werken. Ook wil ik al een tijd graag loskomen van het rechthoekige kader en mijn werk ook in dit opzicht meer als (wand)sculptuur gaan benaderen. Dat is lastig omdat de inlijsting cruciaal is voor mijn werk, dus hoe ik dat precies wil gaan doen ben ik nog niet over uit. Op dit moment ben ik aan het kijken hoe ik de lijst nog meer onderdeel kan laten worden van het werk zelf.
Zaida Oenema, detail van de multiple Ripple
Zeker is dat als ik dus zo dadelijk terugkom uit San Francisco, dat ik mij ga storten op ‘spelen in de studio’. Natuurlijk hoop ik wel dat het resultaat te zijner tijd zichtbaar zal zijn in een (solo) expositie en het liefst museaal. En gezien dat mijn werk in de VS best goed loopt, zou ik het leuk vinden de internationale markt verder te verkennen. Maar bovenal wil ik doorgaan met experiment, spel en onderzoek in de studio en mijn wandeldrift voortzetten. Dat is de basis, daar word ik gelukkig van.
Zaida Oenema, Colorfield VII
Wat heeft je geïnspireerd om (meer) kleuren toe te passen in je nieuwe werk?
Ik realiseer me dat mijn werk kleurrijker is geworden. Waar ik eerder bijna alle kleur uit mijn werken filterde, of het zo goed als monochroom hield, ben ik langzamerhand begonnen kleur toe te voegen.
Er is niet per se een kantelpunt waarop ik besloot om kleurrijker werk te gaan maken. Het is meer een opeenstapeling van kleine beslissingen op basis van elke afzonderlijke serie die deze verschuiving zichtbaar hebben gemaakt. Maar zelfs met meer kleur wil ik dat het werk een eenvoud in zich heeft.
Het toevoegen van kleur geeft me ook de mogelijkheid om meer met materiaal te spelen met verschillende opties voor kleur: zoals pastel, oliepastel, kleurpotlood, aquarel etc.
Omdat mijn werk langzaam tot stand komt – en repetitief is – ben ik soms even ‘klaar’ met een serie en wil ik ideeën uit mijn hoofd krijgen en dan kan ik plotseling een oud idee oppikken en daar een tijdje aan werken voordat ik weer terugga naar mijn oorspronkelijke plan. Er is dus altijd een heen en weer gaan met oude ideeën die een nieuw leven krijgen.
Zaida Oenema, Ripples I t/m V (2023)
Wat de 5 werken uit de serie Ripples betreft is het heel eenvoudig; het is een vertaalslag van mijn gewandel in de natuur, waar ik graag lege ruimtes, plekken met lucht en een horizon op zoek. Vaak zit daar water bij. Ik ben heel blij dat ik vanuit mijn studio uitkijk op een kanaal.
Ik kan lang kijken naar hoe het water beweegt en hoe het het licht reflecteert en hoe het water de kleuren van de lucht vertaalt. De vorm en de kleuren in het werk Ripple, zijn gebaseerd op golven of op de beweging van water en het zonlicht dat op het water schijnt en reflecteert. De uitgesneden halve rondjes zou je kunnen zien als een soort van ‘ripples’ in het water, een beweging van druppels die de golfbeweging verstoort dan wel versterkt.
Detail van Ripples (2023)
De werken die ik maak vereisen concentratie en uiterste precisie door middel van ritmische, repetitieve, nauwgezette fysieke handelingen. Het resulterende samenspel van licht, beweging, structuur en ritme speelt een belangrijke rol in de voltooiing van elk werk.
Daarnaast begeeft mijn werk zich op het grensvlak van 2D en 3D. Omdat de werken reliëfs zijn, bepaalt de lichtval op het werk hoe het eruit ziet. Licht van links – van rechts – van voren geeft een ander beeld omdat andere delen van het reliëf oplichten en je een andere schaduwwerking krijgt.
Ripple III (2023)
Net zoals water of wind vluchtige ‘momenten’ zijn, wil ik ook graag dat het eindresultaat van mijn werk ook steeds veranderbaar is. Door het werk Ripple op zijn kop te hangen of op zijn kant – zal de beleving van het werk ook veranderen.
Een sculpturale benadering van mijn werk vind ik steeds belangrijker worden. Naast dat het oppervlakte gevoel van elk werk belangrijk is, wil ik ook dat het werk van alle kanten klopt.
Zaida Oenema werkend aan de multiple Ripple
Zaida Oenema (1980) is een Nederlands/Finse beeldend kunstenaar die woont en werkt in Den Haag, Nederland. Oenema studeerde Noordse Kunsten en Ambachten aan Ålands Folkhögskola, Finland; behaalde een BFA in Fotografie aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag (2004); en een MFA in fotografie aan de St. Joost Hogeschool voor Kunst en Vormgeving in Breda (2009). In de afgelopen tien jaar is ze overgestapt van fotografie en videoperformance naar tekenen met verschillende gereedschappen en materialen, waaronder grafiet en pastel, scalpel en soldeerbout, papier en hout.
Oenema exposeert haar werk regelmatig bij galeries, beurzen en musea in Nederland. Ze exposeerde bij Galerie Helder, Den Haag; op Art Rotterdam met We Like Art; Kunst op Papier Amsterdam; Papier Biënnale, Museum Rijswijk; en CODA Museum, Apeldoorn. Ze heeft veel geëxposeerd in Duitsland, onder meer in Kunsthaus Erfurt; Galerie Ursula Walter, Dresden; Projektraum Kunstkwartier Bethanien, Berlijn; en Art Fair Bloom in Keulen. In de VS heeft ze solotentoonstellingen gepresenteerd en deelgenomen aan groepstentoonstellingen met galerie Municipal Bonds, San Francisco.
Haar werk bevindt zich in vele particuliere en openbare collecties, onder andere in de permanente collectie van het CODA Museum en het VU Medisch Centrum, Amsterdam. Oenema wordt als gevestigde kunstenaar ondersteund door het Mondriaan Fonds (2022-2025).
